Αρχίλοχος

(Πάρος περ. 680 – Θάσος 640 π.Χ.).Ο αρχαιότερος από τους λυρικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας για τους οποίους υπάρχουν στοιχεία. Πιστεύεται (δεν υπάρχει γενική συμφωνία) ότι έζησε γύρω στα μέσα του 7ου αι. π.Χ. (σε ένα από τα αποσπάσματά του αναφέρει ότι θυμάται o ίδιος την έκλειψη του ηλίου στις 6 Απριλίου 648 ή 647) και θεωρείται κυρίως ιαμβικός ποιητής. Πατέρας του ήταν o Τελεσικλής και μητέρα του μια δούλη από την Πάρο, η Ενίπω. Η φτώχεια τον ανάγκασε να μεταναστεύσει στη Θάσο, όπου έλαβε μέρος ως μισθοφόρος στους πολέμους κατά των Σαΐων Θρακών και εναντίον των αποικιών των αντιπάλων πόλεων. Πιστεύεται πως σκοτώθηκε σε μια μάχη εναντίον των Ναξίων. Σε πολλά αποσπάσματα ποιημάτων του βρίσκουμε αναμνήσεις από τη ζωή του στον πόλεμο: σε αυτά περιγράφει διάφορα πολεμικά γεγονότα, ανάμεσα στα οποία και το επεισόδιο σε μάχη κατά των Σαΐων, οπότε εγκατέλειψε την ασπίδα του και τράπηκε σε φυγή για να σωθεί. «Θα αποκτήσω μία καλύτερη» αναφέρει χαρακτηριστικά. Αυτό δεν μειώνει την περηφάνια του ως στρατιώτη, αφού σε άλλο του απόσπασμα σεμνύνεται ότι «είναι στην υπηρεσία του Άρη και των Μουσών». Στη ζωή του ο A. έκανε πολλά ταξίδια: Κάρπαθο, Κρήτη, Εύβοια, Λέσβο, ίσως ακόμα στον Πόντο και την Ιταλία. Η περιπετειώδης ζωή του καθρεφτίζεται στο έργο του· είναι ο πρώτος απότους αρχαίους ποιητές που το θέμα των ποιημάτων του είναι ο ψυχικός του κόσμος, οι χαρές και οι λύπες του. Ο έρωτας, ουσιαστικό στοιχείο της ποίησης του A., εκφράζεται μερικές φορές με βιαιότητα, με ρεαλιστικό λεξιλόγιο και με εικόνες, αλλά ξέρει επίσης να σκιαγραφεί με μεγάλη λεπτότητα και χάρη αξιαγάπητες μορφές κοριτσιών. Το ερωτικό πάθος του για τη Νεοβούλη και η άρνηση του πατέρα της Λυκάμβη να του τη δώσει, ενώ του το είχε υποσχεθεί, του δημιουργεί ένα ανάμεικτο αίσθημα αγάπης και μίσους που κορυφώνεται στην πιο πικρόχολη υβριστική επιθετικότητα. Αυτό ακριβώς είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποίησης του Α., ο οποίος κάνει επίθεση κατά των εχθρών του με τη μεγαλύτερη βιαιότητα, γελοιοποιώντας τους και στιγματίζοντάς τους, προκαλώντας τους γενναίους, εξευτελίζοντας τους δειλούς και παλιανθρώπους και απευθύνοντάς τους τις φοβερότερες κατάρες. Ένα σημαντικό όμως τμήμα της ποίησης του Α. μπορεί να λεχθεί ότι είχε αντικειμενικό και μάλιστα αφηγηματικό χαρακτήρα και μουσικές καινοτομίες, αφού απαγγελλόταν με πλήρη μουσική συνοδεία. Η ποίηση αυτού του είδους περιλάμβανε παιάνες, διθυράμβους, ύμνους, επινίκια και συνθέσεις με μυθολογικά θέματα, γι’ αυτό μάλιστα ήταν πολύ συνηθισμένος ο παραλληλισμός του Α. με τον Όμηρο στην αρχαία λογοτεχνική κριτική·και είναι γνωστό ότι οι ραψωδοί της χρυσής εποχής απάγγελλαν τον Α. όσο και τον Όμηρο και τον Ησίοδο. Μαζί με τα μυθολογικά θέματα, ο Α. κατέφυγε και στους μύθους λαϊκής προέλευσης (όπως της αλεπούς και του αετού, της μαϊμούς και της αλεπούς), που τους χρησιμοποίησε ως όργανα της ολοφάνερης εσωτερικής επιθετικότητάς του. Η προσωπικότητα του Α., όπως προβάλλει από το σύνολο του ποιητικού του έργου, παρουσιάζει μια ηθική στάση που τείνει προς τη μοιρολατρία·από εδώ προέρχεται η πρόσκληση να χαρούμε τη ζωή, καταπνίγοντας τις λύπες μας με γιορτές και συμπόσια·όταν όμως o ποιητής αναδιπλώνεται στον εαυτό του, ζητά από την καρδιά του να υψωθεί πάνω από την αναποδιά της μοίρας, να μάθει να συγκρατεί την υπέρμετρη χαρά και την πολύ βαθιά θλίψη. Ο ποιητής έζησε στα ταραγμένα χρόνια του δεύτερου ελληνικού αποικισμού, όπου οι παλιές αξίες κλονίζονται. Κι εκείνος, εξαιτίας και των δικών του κάθε λογής δυσκολιών, χτυπά αλύπητα τις παραδοσιακές αξίες και ιδιαίτερα τις αριστοκρατικές αντιλήψεις. Όσο για την αθυροστομία που υιοθέτησε, πρέπει να επηρεάστηκε έως ένα σημείο και από ορισμένες συνήθειες που επικρατούσαν στη Θάσο, όπου πέρασε ένα μέρος της ζωής του. Εκεί υπήρχε μια παλιά μυστηριακή λατρεία της Δήμητρας, ως θεάς της γονιμότητας. Η λατρευτική αυτή παράδοση, όπου η τολμηρότητα στην έκφραση έφτανε μέχρι τη βωμολοχία στη διάρκεια των τελετών, έπαιξε βασικό ρόλο στη διαμόρφωση της ποιητικής του φυσιογνωμίας, κυρίως στο είδος της ποίησης που καλλιέργησε. Η γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Α. ήταν η ιωνική διάλεκτος των Κυκλάδων με ομηρικές επιδράσεις και νεολογισμούς. Το ύφος του έχει συντομία και εκφραστική δύναμη με πλούτο έξυπνων μεταφορών, που προαναγγέλλουν την εποχή της κωμωδίας. Στη μετρική του ο Α. υπήρξε ένας μεγαλοφυής δημιουργός. Εκτός από τη μεγάλη ποικιλία του ελεγειακού δίστιχου, σε αυτόν οφείλεται η λογοτεχνική χρησιμοποίηση του ίαμβου με ρωμαλέα και τέλεια τεχνική που αντλούσε από τις υπάρχουσες λαϊκές μορφές, τις οποίες δούλευε με τον πλούτο και τον δυναμισμό του ταλέντου του. Ποικίλα δακτυλικά, ιαμβικά, τροχαϊκά σχήματα φέρουν το όνομά του. Σε αυτόν οφείλεται η δημιουργία της πρώτης στροφής, με το ζευγάρωμα ενός απλού ή σύνθετου στίχου με έναν κατά κανόνα πιο ολιγοσύλλαβο. Στον Α. οφείλουν πολλά οι ποιητές της αιολικής σχολής και από αυτόν άντλησε ένα μέρος της μετρικής του ο Οράτιος. Πολύ μεγάλη ήταν η επιρροή του Α. και στους μεταγενέστερους ποιητές, Έλληνες και Λατίνους. Από τα ποιήματά του διασώθηκαν λιγότεροι από 300 στίχοι· κανένα έργο του δεν διασώθηκε ολόκληρο.